Dr. Pilar Martinez: ‘Het is belangrijk om als onderzoeker andere wegen in te slaan en nieuwe hypothesen te testen om Alzheimer te kunnen stoppen’

De vetstofwisseling speelt een belangrijke rol bij het ontstaan van de ziekte van Alzheimer. Uit onderzoek blijkt namelijk dat mensen met verhoogde concentraties ceramide (een type vet) in het bloed, acht keer zoveel kans hebben op het ontwikkelen van de ziekte. Reden genoeg voor dr. Pilar Martinez van de Universiteit Maastricht om haar onderzoek te focussen op deze vetstofwisseling.

Vetten zijn ontzettend belangrijk voor een goede werking van onze hersenen. Dat wil zeggen: in de juiste verhouding, want een verstoorde vethuishouding kan schadelijke gevolgen hebben voor het brein. Uit recent onderzoek blijkt namelijk dat de balans tussen specifieke vetten, genaamd sfingolipiden, nauw betrokken is bij het ontstaan van de ziekte van Alzheimer. Deze vetbalans wordt mede bepaald door een specifiek transporteiwit voor ceramiden. En mensen met een verhoogde concentratie van deze eiwitten in de hersenen, hebben acht maal zoveel kans om de ziekte van Alzheimer te krijgen. Om te bepalen wat de precieze invloed is van de vethuishouding op de hersenen, meet dr. Pilar Martinez de hoeveelheid ceramide en andere lipiden (vettypen) bij mensen met verschillende vormen van Alzheimer. Ook wordt het gehalte van deze vetten in het bloed bepaald. Hiermee levert haar onderzoek niet alleen een beter begrip van de oorzaak van Alzheimer op, maar mogelijk ook een biomarker (signaalstof) om de ziekte via het bloed in een vroeg stadium te kunnen vaststellen.

Ook is de kans aanwezig dat er een werkend medicijn wordt gevonden om de ziekte te voorkomen en/of te vertragen. Momenteel is er namelijk al een aantal geneesmiddelen op de markt dat invloed heeft op de vetstofwisseling. Deze worden onder andere gebruikt bij de behandeling van multiple sclerose (MS). De verwachting is dat deze medicijnen ook een gunstig effect kunnen hebben op de preventie en/of het bestrijden van Alzheimer, omdat ze precies inwerken op het deel van de vetstofwisseling dat ook verstoord is bij mensen met Alzheimer. ‘We zijn onlangs gestart met het testen van de medicijnen met behulp van proefdieren en hopen te kunnen aantonen dat het gebruik een positieve invloed heeft op de cognitieve achteruitgang.’ Als dat zo is, kan kunnen de medicijnen na een klinische trial in principe redelijk snel op de markt worden gebracht.

Martinez komt uit Spanje, waar ze in 2003 cum laude promoveerde aan de Universitat de València op onderzoek naar het eiwit dat ceramide transporteert. Een jaar eerder kwam ze naar Maastricht University met een Marie Curie Fellowship-beurs en sindsdien werkt ze bij de School of Mental Health and Neuroscience. Martinez: ‘De eerste vraag die ik mezelf stelde toen ik naar Nederland kwam, was of dit eiwit ook belangrijk zou zijn voor de hersenen. Destijds was er nog weinig bekend over de rol van lipiden, terwijl ze erg belangrijk zijn voor de structuur en de werking van de hersenen. Die ontdekkingstocht maakt mijn werk zo fascinerend. Veel onderzoek naar de diagnostiek en behandeling van de ziekte van Alzheimer richtte zich tot nu toe op specifieke eiwitten die zich ophopen in de hersenen en daarmee de verbindingen tussen hersencellen aantasten. Maar het zijn niet alleen eiwitten die de ziekte doen ontstaan, ook lipiden kunnen een belangrijke rol spelen in de communicatie tussen hersencellen’, legt Martinez uit. ‘Juist daarom is het zo belangrijk om andere wegen in te slaan en nieuwe hypothesen te testen om de ziekte te kunnen stoppen.’ De onderzoeker is dan ook blij met de financiering in het kader van het Deltaplan Dementie. ‘Het ZonMw-onderzoeksprogramma Memorabel, onderdeel van het Deltaplan Dementie, focust op de volle breedte van het dementieonderzoek: niet alleen de ziekte van Alzheimer, maar ook andere vormen van dementie worden op verschillende niveaus onderzocht. Dat maakt het onderzoeksprogramma ook zo onderscheidend.’

Is Martinez hoopvol dat er een oplossing voor dementie wordt gevonden? ‘Ik vind dat je altijd voorzichtig moet zijn met het doen van voorspellingen, omdat dit verwachtingen schept bij mensen die nu met de ziekte te maken hebben. Onderzoek gaat stap voor stap en elk resultaat brengt je een stap verder. Ook als dat niet het gewenste resultaat is, want ook daar leer je van. Ik ben hoopvol over de onderzoeksrichting die we zijn ingeslagen: lipiden in de hersenen zijn een andere manier om Alzheimer te bestuderen. In deze studie bepalen we het effect van één type medicijn op de verhuishouding in de hersenen. Als blijkt dat dit medicijn een positieve werking heeft, dan is het belangrijk om steeds meer middelen op deze manier te gaan testen. Ik hoop dat er over tien jaar één of meerdere medicijnen zullen zijn waar bepaalde groepen mensen met Alzheimer écht iets aan hebben.’

Onderzoek: Sphingolipids: a novel target in the treatment of Alzheimer disease?

Projectleider: Dr. P. Martinez, Maastricht University

Samenwerkende partijen: Maastricht University, Slovak University of Technology, VUmc, Erasmus MC, University of Bonn, Maastricht University Medical Center

‘Als medicinaal scheikundigen bieden wij in deze studie ondersteuning om een nieuwe biomarker (signaalstof) te identificeren waarmee Alzheimer mogelijk in een vroeg stadium kan worden vastgesteld. Ook helpen wij bepalen of bestaande medicijnen een effect hebben op de vethuishouding in de hersenen. Het is een interessante en veelbelovende studie: alle kennis die uit dit onderzoek voortkomt, kan helpen in het vinden van een behandeling voor Alzheimer en andere vormen van dementie. Pilar Martinez is in staat geweest om met dit project onderzoekers uit verschillende landen bijeen te brengen. We vullen elkaar goed aan en dat beschouw ik als een heel goede basis voor meer toekomstige samenwerking tussen de onderzoekslaboratoria.’

ZonMw en Deltaplan Dementie geven de projecten van onderzoeks- en innovatieprogramma Memorabel een gezicht door de projectleiders aan het woord te laten. Zij vertellen over hun ambities, te verwachten resultaten en samenwerkingsverband. Wat draagt hun onderzoek bij aan de doelen van het Deltaplan Dementie. Het voorkomen en genezen van dementie, betere dementiezorg én een dementievriendelijke samenleving. Dit is de zestiende publicatie in deze reeks.

Lees ook publicatie 1:  Zorg op maat voor jonge mensen met dementie  n.a.v. interview met Christian Bakker.

Lees ook publicatie 2: ‘Een vroege diagnose geeft de patiënt invloed op de behandeling en levenskwaliteit’ n.a.v. interview met Alle Meije Wink.

Lees ook publicatie 3: ‘We moeten kijken naar de behoefte van mensen vóór ze om hulp vragen’ n.a.v. interview met Jacomine de Lange.

Lees ook publicatie 4: ‘Ons doel: de hersenen resistent maken voor Alzheimer’ n.a.v. interview met Helmut Kessels.

Lees ook publicatie 5: ‘Een op de tien vijftigjarigen heeft Alzheimer-eiwitten in de hersenen’ n.a.v. interview met Pieter Jelle Visser.

Lees ook publicatie 6: ‘Hospital@Home doet recht aan de wensen en noden van kwetsbare ouderen met dementie’ n.a.v. interview met Sophia de Rooij.

Lees ook publicatie 7: ‘Ook mensen met dementie willen van waarde zijn voor anderen’ n.a.v. interview met Myrra Vernooij-Dassen.

Lees ook publicatie 8: ‘Ons onderzoek helpt artsen bij de keuze voor diagnostische tests en het vertalen van de resultaten naar de patiënt’ n.a.v. interview met Wiesje van der Flier.

Lees ook publicatie 9: ‘Het zou spectaculair zijn als we specifieke vormen van dementie kunnen behandelen’ n.a.v. interview met Maarten Titulaer.

Lees ook publicatie 10: ‘Als psycholoog zie ik dagelijks jonge mensen met dementie worstelen met vragen en problemen. Daar wil ik als onderzoeker graag oplossingen voor vinden’ n.a.v. interview met Marjolein de Vugt.

Lees ook publicatie 11: ‘Wij onderzoeken hoe we slim kunnen bewegen om onze kans op dementie te verkleinen’ n.a.v. interview met Prof. dr. Erik Scherder.

Lees ook publicatie 12: ‘Into D’mentia laat mantelzorgers nadenken over veranderingen in gedrag en emoties en hoe daarmee om te gaan’ n.a.v. interview met Margriet Sitskoorn en Ruth Mark.

Lees ook publicatie 13:  ‘Ik heb altijd gedacht dat cognitief verval een samenspel is tussen schade in verschillende hersengebieden’ n.a.v. interview met Yael Reijmer.

Lees ook publicatie 14: ‘Mijn ultieme droom is ontdekken of we de hersenen kunnen verbeteren en zo een buffer kunnen opbouwen tegen dementie’ n.a.v. interview met dr. Betty Tijms.

Lees ook publicatie 15; ‘Wij willen de continuïteit van zorg voor mensen met dementie, die worden opgenomen in het ziekenhuis, beter borgen’ n.a.v. interview met Rolien de Jong.

Lees ook publicatie 16: ‘Ik zou graag zien dat het SPANkracht-pakket standaard in de tas van de casemanager zit’ n.a.v. interview met Debby Gerritsen. 

Klik hier voor de website van Memorabel